Οι δικηγορικοί σύλλογοι της χώρας θίγουν τόσο συχνά το πρόβλημα του υπερπληθωρισμού των δικηγόρων, ώστε η παρουσία μου εδώ εκ μέρους του ΔΣΑ κινδυνεύει να θεωρηθεί προσπάθεια να σας ..αποθαρρύνω. Σας βεβαιώνω ότι δεν είναι αυτή η πρόθεσή μου. Η ελληνική δικηγορία έχει, άλλωστε, ανάγκη από νέο αίμα, από νέους ανθρώπους που θα εισφέρουν και τις εξειδικευμένες και σύγχρονες σπουδές τους, αλλά και τις ευαισθησίες τους στην προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Ωστόσο η στοιχειώδης ειλικρίνεια μού επιβάλλει να αναγνωρίσω ότι στη σημερινή δικηγορία προέχουν τα επαγγελματικά προβλήματα και οι δυσκολίες – και όχι η αισιοδοξία για τον κλάδο.
Τα βασικά ζητήματα σας είναι ήδη γνωστά. Οι δικηγόροι είμαστε ήδη πάρα πολλοί. Η δικηγορική ύλη, οι δουλειές για να το πούμε απλά, έχουν μειωθεί δραματικά, τα δε προκαταβαλλόμενα εκ μέρους του δικηγόρου έξοδα μεγάλα και τις περισσότερες φορές μη προεισπραττόμενα από τους πελάτες. Και για όποιον θέλει να ασκήσει μάχιμη δικηγορία ως αληθινός –και σχετικά μοναχικός- ελεύθερος επαγγελματίας, το πρόσθετο πρόβλημα είναι ότι μεγάλο μέρος της δικηγορικής ύλης τείνει να περιέρχεται σε μεγάλα σχήματα: όχι μόνο μεγάλες δικηγορικές εταιρίες, αλλά και εταιρίες ελεγκτών συνδεδεμένες–έστω συγκαλυμμένα- με δικηγορικά γραφεία, εταιρίες είσπραξης τραπεζικών απαιτήσεων (οι γνωστοί κολλέκτορες), ακόμη και μεγάλες επιχειρήσεις που προτιμούν να διατηρούν δικηγόρους με αντιμισθία παρά να αναθέτουν τις υποθέσεις τους σε ελεύθερους επαγγελματίες.
Ο συνδυασμός των παραγόντων αυτών και η δυσκολία να βρεί ένας νέος δικηγόρος απασχόληση (πολλώ μάλλον πελατεία, αν επιλέξει να ανοίξει αμέσως δικό του γραφείο) έχουν επιπτώσεις και στις συνθήκες των συνεργασιών στα ελεύθερα δικηγορικά γραφεία. Οι αμοιβές για τους νέους είναι μικρές και, ίσως ακόμη χειρότερο, οι νέοι απασχολούνται σε μεγάλο βαθμό με πρακτικά ζητήματα και εργασίες –και λιγότερο με αμιγώς δικηγορική εργασία. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μαθαίνουν και δεν εξοικειώνονται, ο ρυθμός όμως είναι βραδύτερος απ’ ό,τι θα προσδοκούσε κανείς.
Η μεγάλη ενασχόληση με πρακτικά ζητήματα ταλανίζει τους νέους επειδή κατά βάσιν ταλανίζει ..όλους τους δικηγόρους. Ο όγκος των γραφειοκρατικών διαδικασιών και των ωρών εκτός γραφείου είναι μεγάλος και πολλαπλασιάζεται από το γεγονός ότι τα δικαστήρια έχουν μακρές αναμονές. Δεν μπορεί κανείς να προγραμματίσει με ασφάλεια τι ώρα θα δικαστεί η υπόθεσή του, ενώ δεν είναι απίθανο να χάσει όλη την ημέρα του και τελικά η υπόθεσή του να μη γίνει καθόλου.
Αυτό δεν είναι βέβαια καθημερινό φαινόμενο για κάθε δικηγόρο. Είναι όμως πολύ συχνό και γι’ αυτό οι δικηγόροι φημίζονται, δυστυχώς, για τις πολλές ώρες εργασίας τους – και τις πολλές μη παραγωγικές ώρες. Αν στις αναμονές αθροίσει κανείς τις συναντήσεις με τους πελάτες, που τείνουν να απλώνονται σε ώρα καθώς οι άνθρωποι με προβλήματα δεν έχουν ούτε τη ψυχραιμία, ούτε τη γνώση να αρκεστούν στα ουσιώδη, αλλά και τις ώρες μελέτης και σύνταξης δικογράφων, αντιλαμβάνεται κανείς γιατί πολλοί δικηγόροι δουλεύουν μέχρι τη νύχτα. Και καταλαβαίνει κανείς γιατί το επάγγελμα είναι ιδιαίτερα δύσκολο για μία γυναίκα, αν έχει την εύλογη επιθυμία να κάνει οικογένεια και να αφιερώνει χρόνο στα παιδιά της. Από αυτήν την άποψη, είναι φυσικό πολλές γυναίκες να προτιμούν τα συλλογικά δικηγορικά σχήματα ή θέσεις με αντιμισθία: έτσι τουλάχιστον έχει κανείς ένα πλαίσιο ωρών εργασίας, που μπορεί σε κάποιο βαθμό να τηρηθεί.
Παρά τις δυσκολίες αυτές εξακολουθώ να πιστεύω ότι η δικηγορία παραμένει ένα επάγγελμα, όπου η αφοσίωση στον πελάτη φέρνει τελικά την επιτυχία. Μια επιτυχία όμως με μεγάλη υπομονή και κόπο – και ίσως μια επιτυχία που –στο βιοποριστικό επίπεδο- έρχεται με πολλές μικρές υποθέσεις, άρα με πολύ μεγαλύτερη ανάλωση δυνάμεων απ’ ό,τι οι «μεγάλες δουλειές». Με αυτά τα δεδομένα, στον χώρο της μη ποινικής δικηγορίας, ο καλύτερος συνδυασμός βρίσκεται μάλλον στην ειδίκευση – και με μεταπτυχιακές σπουδές και σεμινάρια, αλλά και με μελέτη κατά μόνας. Με αυτήν και ελπίζει κανείς να προσελκύει υποθέσεις ανάλογου αντικειμένου, ώστε να μην χρειάζεται ενημέρωση για κάθε τι που αναλαμβάνει, και έχει τη δυνατότητα να μετάσχει σε πολυπρόσωπα επαγγελματικά σχήματα που επιδιώκουν να καλύψουν ευρύ φάσμα δικηγορικών υπηρεσιών και ζητούν ειδικούς για κάθε τομέα.
